Εξαρτησιογόνες ουσίες

    

Εξαρτησιογόνος ουσία είναι κάθε φυσική, ημισυνθετθκή ή συνθετική ουσία που επιδρά στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ.), και που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αλλάξει κάποιο άτομο τη διάθεσή του. 

Συνήθως αναφέρεται ο όρος » ναρκωτικά» ο οποίος όμως δεν ανταποκρίνεται με ακρίβεια στις ουσίες αυτές διότι άλλες έχουν κατασταλτική επίδραση (υπνωτικά, αλκοόλ, κ.α. ) και άλλες διεγερτική (αμφεταμίνες, κοκαϊνη κ.λπ.).

Διαχωρισμός εξαρτησιογόνων ουσιών

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει χωρίσει τα ναρκωτικά σε δύο κατηγορίες: 1) στα «βαριά», εκείνα που προκαλούν σοβαρή βλαπτική επίδραση στο άτομο, όπως το όπιο, η μορφίνη, η κοκαΐνη, η ηρωίνη, οι αμφεταμίνες, η μαριχουάνα (χασίς), το LSD, κ.ά. και 2) στα «ελαφρά»,σε ουσίες που δεν δημιουργούν υποχρεωτικά εθισμό, όπως τα βαρβιτουρικά και τα «ανώδυνα» (καπνός, καφές, κ.ά).

Σύμφωνα με άλλη διάκριση (Lewin, 1928), τα ναρκωτικά διακρίνονται ανάλογα με τις συνέπειές τους

σε: 1) ευφορικά (όπιο, μορφίνη, ηρωίνη), 2) φανταστικά (χασίς, παραισθησιογόνα), 3) υπνωτικά (βαρβιτουρικά), 4) μεθυστικά (αιθέρας, αλκοόλη) και 5) διεγερτικά (αμφεταμίνες, κοκαΐνη).

• Γενικά μπορούμε να χωρίσουμε τις ουσίες που προκαλούν εθισμό σε: 1) οποιοειδή (όπιο, μορφίνη, κωδεΐνη, ηρωίνη), 2) διεγερτικά (κοκαΐνη, αμφεταμίνες), 3) παραισθησιογόνα ή ψυχεδελικά (LSD, μεσκαλίνη, ψιλοκυβίνη, μεθοξυαμφεταμίνες, DOM, MDMA (έκσταση), DOET), 4) αντικαταθλιπτικά, ηρεμιστικά (βενζοδιαζεπίνες), κατασταλτικά, υπνωτικά(βαρβιτουρικά).
• To χασίς, γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων, που προέρχεται από τα φύλλα της ινδικής κάνναβης, προκαλεί διέγερση, ευφορία ή κατάθλιψη, αυτοπεποίθηση και ευθυμία, αυξάνει τη φαντασία και προκαλεί ψευδαισθήσεις οπτικές, ακουστικές και απτικές, παραμορφώνει την αίσθηση του χώρου, διαταράσσει την συνείδηση και συνήθως προκαλεί βαθύ ύπνο.
• Επίσης, ορισμένα παυσίπονα προκαλούν τοξικομανία. Σε αυτά περιλαμβάνονται η υδροβρωμική φαιναζοκίνη, η πενταζοκίνη, η κυκλαζοκίνη, η μεθαδόνη (χρησιμοποιείται σήμερα για την απεξάρτηση των ηρωινομανών), η πυρρολαμιδόνη, η πεθιδίνη, η κετοβεμιδόνη, κ.ά.

Ναρκωτικές ουσίες - Οι πρώτες αναφορές

• Γραπτά που φαίνεται να αναφέρονται σε εκχυλίσματα παπαρούνας με ναρκωτικές ενέργειες έχουν βρεθεί στην περιοχή των Σουμερίων στη Μέση Ανατολή και χρονολογούνται από το 4.000 π.Χ.
• Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν όπιο τόσο για τα ψυχαγωγικά όσο και για τα θεραπευτικά του αποτελέσματα. . Ο Έλληνας γιατρός Γαληνός του 2ου αιώνα μ.Χ., αυθεντία της Ιατρικής, χορηγούσε όπιο για να καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, τις ασθένειες της χοληδόχου κύστης, τους κολικού και τις πέτρες στα νεφρά ή ακόμη για να ανακουφίζει τους ασθενείς που παρουσίαζαν δύσπνοια, άσθμα και καρδιακή ανεπάρκεια.
• Πολύ αργότερα τον 16ο και 17ο αιώνα οι γιατροί άρχισαν να προειδοποιούν για τους κινδύνους   των  ναρκωτικών.
• Για    παράδειγμα κάποιος   γιατρός σημείωνε: «Τα αποτελέσματα της ξαφνικής εγκατάλειψης της χρήσης όπιου ύστερα από μακροχρόνια χρήση είναι κυρίως οι μεγάλες και ακόμη αφόρητες εξαντλήσεις, αγωνίες και καταθλίψεις του πνεύματος, που συνήθως τελειώνουν μ’ έναν πολύ άθλιο θάνατο συνοδευόμενο από περίεργες αγωνίες εκτός και αν ξαναγίνουν χρήστες όπιου, οπότε γρήγορα και πάλι συνέρχονται».  Ήταν οι πρώτες προειδοποιήσεις για τον εθισμό που προκαλούν τα ναρκωτικά.

Φάσεις τοξικομανίας

Οι φαρμακολόγοι θεωρούν ότι ο εθισμός μπορεί να διακριθεί σε τρία στάδια:

1) ανοχή,

2) εξάρτηση και

3) παθολογική συμπεριφορά αναζήτησης του ναρκωτικού.

• Η ανοχή (μεταβολική ανοχή – κυτταρική ανοχή) είναι μια κατάσταση κατά την οποία σταδιακά απαιτούνται όλο και μεγαλύτερες δόσεις του ναρκωτικού για να προκαλέσουν αποτελέσματα  που στην αρχή προκαλούνταν από μια πολύ μικρή δόση.
• Η φυσική εξάρτηση γίνεται αντιληπτή όταν διακοπεί η χρήση της ουσίας. Ο εγκέφαλος συνηθίζοντας στην παρουσία του ναρκωτικού δεν μπορεί να επαναλειτουργήσει φυσιολογικάμε αποτέλεσμα να δημιουργούνται οργανικά συμπτώματα, όπως ναυτία, διάρροια, μη ελεγχόμενοι σπασμοί, ζαλάδα, αισθήματα αφόρητου πόνου, οδύνης, συναισθηματικής καταπίεσης και ψύχωσης.
• Η παθολογική συμπεριφορά αναζήτησης ναρκωτικού, η τρίτη φάση της τοξικομανίας, είναι η αιτία της εγκληματικής πολλές φορές συμπεριφοράς των χρηστών ναρκωτικών ουσιών. Δύο είναι οι λόγοι αυτής της συμπεριφοράς, ο πρώτος περιλαμβάνει τον νοσηρό κοινωνικό περίγυρο του χρήστη (αδίστακτους εμπόρους, άλλους χρήστες) και ο δεύτερος αφορά στιςβιολογικές αλλαγές που έχουν επιφέρει τα ναρκωτικά στο χρήστη με τρόπο ώστε να κάνουν το άτομο για πάντα εξαρτημένο από αυτά.  

Πώς δρουν τα ναρκωτικά στον οργανισμό;

• Οι ναρκωτικές ουσίες δρουν σε επίπεδο νευροδιαβιβαστών και σε συγκεκριμένα σημεία στόχους, που διαθέτουν ειδικούς υποδοχείς.
• Οι μελέτες σε αυτή την κατεύθυνση απέδειξαν ότι οι δέκτες των ναρκωτικών ήταν διασκορπισμένοι σε πολύ ευδιάκριτους τόπους του εγκεφάλου, όπου βρίσκονται  τα  κέντρα  του πόνου.
• Ακόμη και επιδράσεις ναρκωτικών που δεν σχετίζονται με τον πόνο μπορούν να εξηγηθούν από την κατανομή των υποδοχέων.Για παράδειγμα τα ναρκωτικά στενεύουν την κόρη του ματιού. Η διάμετρος της κόρης ρυθμίζεται από μια ποικιλία κυτταρικών δομών που υπάρχουν στον εγκέφαλο και οι οποίες είναι γεμάτες με υποδοχείς ναρκωτικών.
• Μερικές από τις πιο συναρπαστικές συναθροίσεις υποδοχέων μπορούν να αρχίσουν να εξηγούν πως τα ναρκωτικά προκαλούν ευφορία και πώς πυροδοτούν τη διαδικασία εθισμού.
• Διάφορες εγκεφαλικές δομές που βρίσκονται κάτω από τον εγκεφαλικό φλοιό αναφέρονται συνολικά ως κυκλικό ή επιχείλιο σύστημα επειδή σχηματίζουν ένα δακτυλίδι ή «λίμπους» που περιβάλλει τον εγκέφαλο. Αυτές οι δομές είναι οι βασικοί ρυθμιστές της συναισθηματικής συμπεριφοράς. Το επιχείλιο σύστημα συνδέεται με τον υποθάλαμο, το μέρος του εγκεφάλου που ευθύνεται για την έκκριση των ορμονών. Έτσι, η συναισθηματική μας κατάσταση μπορεί να διαφοροποιήσει το επίπεδο των ορμονών και να επηρεάσει την υγεία του ατόμου. Η εντυπωσιακή αφθονία των υποδοχέων στο επιχείλιο σύστημα του εγκεφάλου δίνει μια γενική εξήγηση για τις συναισθηματικές αλλαγές που προκαλούνται από τα ναρκωτικά  και ειδικά για την ψυχική ευφορία που προκαλείται από τις ενέσεις ηρωίνης. Οι αιτίες του εθισμού είναι πολύ πιο περίπλοκες απ’ ότι οι διαδικασίες με τις οποίες τα ναρκωτικά επηρεάζουν τα συναισθήματα και δεν έχουν μέχρι σήμερα αποσαφηνισθεί.

Γιατί υπάρχουν οι υποδοχείς των ναρκωτικών στα εγκεφαλικά κύτταρα;

• Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι πρέπει να υπάρχουν στον εγκέφαλο ουσίες που μοιάζουν με τη μορφίνη και να συνδέονται με τους υποδοχείς δέκτες των ναρκωτικών. Ο Hughes και Kesterliz ήταν οι πρώτοι που με επιτυχία απομόνωσαν και ανάλυσαν τη δομή του συστατικού που μοιάζει με ναρκωτική  ουσία.
• Τα συστατικά αυτά τα ονόμασαν εγκεφαλίνες.
• Άλλοι επιστήμονες χρησιμοποίησαν για τα συστατικά αυτά τον όρο ενδορφίνες για να τονίσουν τις ομοιότητες με την μορφίνη. Πειράματα που ακολούθησαν απέδειξαν με εντυπωσιακό τρόπο ότι οι εγκεφαλίνες είναι νευροδιαβιβαστές, που αλληλεπιδρούν με τους δέκτες των ναρκωτικών. 
• Στη δεκαετία του 1990, ο κατάλογος των εγκεφαλινών μεγάλωσε και σήμερα είναι γνωστά πάνω από πενήντα πεπτίδια με παρόμοιο ρόλο νευροδιαβιβαστή, που ρυθμίζουν την εγκεφαλική λειτουργία και ελέγχουν την συναισθηματική συμπεριφορά.
• Οι φυσικές εγκεφαλίνες του σώματος δεν είναι τοξικές επειδή καταστρέφονται γρήγορα από ειδικά ένζυμα με αποτέλεσμα ο χρόνος που παραμένουν συνδεδεμένα με τον υποδοχέα να είναι πολύ μικρός.
• Αντίθετα οι ναρκωτικές ουσίες παραμένουν προσκολλημένες στους υποδοχείς για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Η παρατεταμένη αυτή κάλυψη οδηγεί σε μεταβολές της στερεοδιάταξης των υποδοχέων και σε μείωση των επιπέδων των εγκεφαλινών, με συνέπεια τελικά όλο το σύστημα να προσαρμόζεται στη παρουσία των ναρκωτικών ουσιών.
• Η απότομη διακοπή της χορήγησης ναρκωτικών οδηγεί σε δυσλειτουργία των νευρωνικών κυκλωμάτων, αφού τα ενδογενή πεπτίδια δεν επαρκούν για την φυσιολογική επαναλειτουργία του συστήματος ή λόγω της αλλαγής της στερεοδιάταξης δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τους υποδοχείς. Ο μηχανισμός αυτός προκαλεί την σωματική εξάρτηση.

Ποιες είναι οι αιτίες που οδηγούν στη χρήση ναρκωτικών ουσιών;

1) Η μικρή ηλικία 14 έως 20 ετών, όπου το άτομο μεγιστοποιεί τα προβλήματά  του, είναι ευκολόπιστο και ψάχνει δυνατές συγκινήσεις.

2) Τα προβλήματα στη οικογένεια, που πολλές φορές είναι τέτοια που οδηγούν τα παιδιά σε αδιέξοδο, σε απόρριψη και σε φυγή από την καθημερινότητα.

3) Η ροπή των νέων για μιμητισμό, η ξενομανία και η αναζήτηση «δυνατών» συγκινήσεων μπορεί να οδηγήσουν στη χρήση ναρκωτικών.

4) Το φιλικό περιβάλλον, οι παρέες μπορούν να γίνουν αιτία για να δοκιμάσει ένα άτομο το ναρκωτικό, έτσι για «μαγκιά», χωρίς να σκεφτεί ότι εκείνη τη στιγμή αυτοκτονεί.

5) Οι δόλιοι τρόποι που οι έμποροι ναρκωτικών πλησιάζουν τα υποψήφια θύματά τους. Ένα χάπι στο ποτό, ένα αυτοκόλλητο στο δέρμα, μπορεί να οδηγήσουν τον ανύποπτο «πελάτη» σε οδυνηρούς δρόμους.

6) Οι τάσεις αυτοκαταστροφής πολλών ατόμων ή η θέληση, προκειμένου να πληγώσουν κάποιους άλλους (γονείς, αγαπημένα πρόσωπα), να κάνουν κακό στον εαυτό τους.

7) Η άγνοια γύρω από το θέμα των ναρκωτικών είναι μια από τις κυριότερες αιτίες της διάδοσής τους. Ο διαχωρισμός σκληρών και μαλακών ναρκωτικών, οι φράσεις κλισέ «κάνε ένα … τσιγάρο» ή « αυτός είναι χρήστης χασίς χωρίς να έχει κανένα πρόβλημα», είναι το λιγότερο ύποπτες, αφού πολύ καλά γνωρίζουμε από τους μηχανισμούς δράσης των ουσιών αυτών στη φυσιολογία και βιοχημεία του οργανισμού, ότι βλάβες προκαλούν όλες οι εξαρτησιογόνες ουσίες.  

Στατιστικά στοιχεία

• Από μια έρευνα που έκανε η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών διαπιστώθηκε ότι ήδη από το 1993, περισσότερα από 120.000 άτομα έκαναν χρήση ναρκωτικών ουσιών και ο αριθμός των ατόμων που έκαναν κατά διαστήματα χρήση οπιούχων ξεπερνούσε τα 80.000 άτομα.
• Μια νεότερη στατιστικά μελέτης που έγινε από τη θεραπευτική κοινότητα "Στροφή" και στοιχεία της οποίας μεταδόθηκαν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έδειξε ότι μέσα σ’ ένα χρόνο από το 1995 μέχρι το 1996 το ποσοστό των νέων που έκαναν χρήση ναρκωτικών αυξήθηκε κατά 66% και κατά τη διετία 1994-1996 η αύξηση αυτή έφτασε το 114%. Ακόμη ότι η μέση ηλικία έναρξης των λεγόμενων μαλακών ναρκωτικών (χασίς, μαριχουάνα) ήταν το 14^ο έτος και για σκληρά ναρκωτικά (ηρωίνη, κοκαΐνη κ.λ.π.) το 17^o  έτος της ηλικίας.
• Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης των Ναρκωτικών και της Εξάρτησης, η Ελλάδα παρουσίασε το 2000 σε σχέση με το 1985 τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση θανάτων από ναρκωτικά (2.930%) σε σχέση με τα υπόλοιπα 14 κράτη–μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), ακολουθούμενη από το Λουξεμβούργο και την Πορτογαλία. Η Ελλάδα «κατάκτησε» μία ακόμη θλιβερή Ευρωπαϊκή πρωτιά. Τριάντα (30) φορές περισσότεροι ήταν οι θάνατοι από ναρκωτικά στη χώρα μας το 2000, σε σχέση με το 1985. Η Ελλάδα εμφανίζεται ως η πρώτη χώρα στο μαύρο πίνακα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους θανάτους από τη χρήση «σκληρών» ναρκωτικών.
• Η πλέον «δημοφιλής» ουσία στην Ευρώπη είναι η κάνναβη με 65 εκατομμύρια χρήστες, ακολουθεί το Ecstasy με 8,5 εκατ. χρήστες, η κοκαΐνη με 3,5 εκατ. χρήστες και οι αμφεταμίνες με 2 εκατομμύρια χρήστες. Το αποτέλεσμα είναι κάθε χρόνο να αναφέρονται 7.000-8.000 θάνατοι από ναρκωτικά στην Ευρώπη, αριθμός που αντιστοιχεί στο 3% των θανάτων των ενηλίκων κάτω των 40 ετών.
• Μια από τις θλιβερές πρωτιές στην Ευρώπη κατέχει η χώρα μας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης (2006) του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, οι θάνατοι από τα ναρκωτικά των ατόμων κάτω των 25 ετών άγγιξαν το 38% των συνολικών θανάτων σε αυτές τις ηλικίες. Η Ελλάδα περιλαμβάνεται στις πέντε χώρες οι οποίες βρίσκονται στην κορυφή του ευρωπαϊκού καταλόγου με τα ποσοστά θανάτων από ναρκωτικά νέων ανθρώπων. Επίσης, οι σχετιζόμενοι με τα ναρκωτικά αιφνίδιοι θάνατοι αποτελούν το 7% των θανάτων σε Έλληνες ηλικίας 15-39 ετών, έναντι 3% στην ΕΕ.

Η χρήση παράνομων ουσιών στους έφηβους (14-18 χρονών):

Η χρήση παράνομων ουσιών (ναρκωτικών) ξεκινά συνήθως στην εφηβεία και αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την ψυχοκοινωνική υγεία
- 1 στους 10 μαθητές 14-18 χρονών έχει δοκιμάσει οποιασδήποτε παράνομη ουσία
- Στην ηλικία των 18 ετών, 2 στους 10 έφηβους αναφέρουν εμπειρία χρήσης κάνναβης.
- Ο αριθμός των αγοριών είναι διπλάσιος σε σχέση με τα κορίτσια
- Η πιο διαδομένη παράνομη ουσία είναι η κάνναβη (9,5%)

Κοινωνικές επιπτώσεις
     Οι κοινωνικές επιπτώσεις της χρήσης ναρκωτικών είναι τεράστιες και το κόστος για τα εξαρτημένα άτομα  και τις οικογένειες του δυσβάστακτο. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπισθεί αυτό το κοινωνικό πρόβλημα είναι η όσο το δυνατό πλατιά και πλήρη ενημέρωση του μέσου ανθρώπου και κυρίως των νέων για τα καταστρεπτικά αποτελέσματα των ναρκωτικών στον οργανισμό. Όταν έρθει η στιγμή του πειρασμού, πρέπει το υποψήφιο θύμα να έχει ανοιχτά τα μάτια και το μυαλό και την κρίσιμη ώρα να πει «ΟΧΙ» ξέροντας ότι εκείνη τη στιγμή λέει «ΝΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ».

Συμπερασματικά

• Οι εξαρτησιογόνες ουσίες προκαλούν αλλαγή στη φυσιολογία του οργανισμού δρώντας στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Εκτός από τις παρενέργειές τους ως χημικά δηλητήρια του οργανισμού,  επηρεάζουν τους νευρώνες, με ανεπανόρθωτο πολλές φορές τρόπο, μεταβάλλοντας τη λειτουργία τους και προκαλώντας εθισμό (ανοχή, εξάρτηση, παθολογική αναζήτηση ουσίας).
• Η τοξικομανία αποτελεί παθολογική κατάσταση, σε βιολογικό, συναισθηματικό και ψυχικό υπόβαθρο, που χρήζει ιατρικής και κοινωνικής φροντίδας από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, με στόχο την μετρίαση των κοινωνικών επιπτώσεων και την επαναφορά των χρηστών στην αξιοπρεπή διαβίωση. Οι τοξικομανείς, ως βιολογικά και ψυχικά ασθενείς, πρέπει να μπορούν εύκολα να εντάσσονται σε προγράμματα απεξάρτησης και να έχουν την μέγιστη δυνατή περίθαλψη.
• Το πρόβλημα των ναρκωτικών και του αλκοολισμού, αφορά όλους μας και επιβάλλεται η συνεχή εγρήγορση για την προστασία των νέων ανθρώπων. Η εκρηκτική διάσταση του προβλήματος δεν επιτρέπει ολιγωρία. Οι ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες της πολιτείας και οι κοινωνικές οργανώσεις πρέπει να δραστηριοποιηθούν με στόχο την πρόληψη του φαινομένου